วิเคราะห์เรื่องสั้น
เรื่องบ้านเกิด
โครงเรื่องเรื่องบ้านเกิดเป็นโครงเรื่องแบบใหม่ เนื่องจากจะไม่เน้นความสำคัญ และความสัมพันธ์ของลำดับเหตุการณ์ แต่จะเน้นที่พฤติกรรม และสภาพความรู้สึกนึกคิดของตัวละครเป็นสำคัญ การเริ่มเรื่องหรือการเปิดเรื่อง เรื่องบ้านเกิดผู้เขียนใช้กลวิธีในการเปิดเรื่องโดยการใช้คำถามที่ไม่ต้องการคำตอบ แบบถามเองตอบเองของตัวละคร “ ฉัน ”
การดำเนินเรื่อง เรื่องบ้านเกิดผู้เขียนใช้กลวิธีในการดำเนินเรื่อง โดยการลำดับเรื่องแบบย้อนกลับ เป็นการเล่าเรื่องย้อนหลังจากตอนจบเรื่องแล้วเริ่มเล่าเหตุการณ์ในอดีตที่เกิดขึ้น ที่เกี่ยวพันกับปัญหาความขัดแย้งซึ่งเป็นจุดสำคัญของเรื่อง ซึ่งกล่าวถึงครอบครัวของเด็กหนุ่มคนหนึ่งที่มีพ่อเป็นนักดนตรีและมีแม่เป็นครู ต้องพลิกผันและประสบชะตากรรมอันเลวร้ายก็เนื่องมาจากสงครามนี้โดยตรง ไม่ว่าจะเป็นเรื่องของความรัก ความสัมพันธ์ระหว่างญาติมิตร สงครามทำให้ทุกอย่างเปลี่ยนแปลงไปหมด เสียงแซ็กโซโฟนของพ่อที่เคยร้อยรัดหัวใจของคนทั้งหมู่บ้านเอาไว้กลายเป็นเสียงปืน ความรักกลายเป็นการกระทำผิดบาปซึ่งกันและกัน การจบเรื่องหรือการปิดเรื่อง เรื่องบ้านเกิดผู้เขียนจบเรื่องแบบชีวิตจริงหรือแบบที่ให้ผู้อ่านคาดเดาเหตุการณ์เอง เป็นการจบเรื่องโดยที่ผู้เขียนไม่ได้สรุปหรือบอกกล่าวโดยตรง แต่ผู้อ่านจะต้องคิดเองตามทัศนะของแต่ละบุคคล มีการใช้คำพูดเน้นเสียงหนัก ที่ทำให้ผู้อ่านเกิดอารมณ์ตื่นเต้นและเข้มข้นสะเทือนใจในตอนจบเรื่อง
แนวคิดหรือแก่นเรื่อง เรื่องบ้านเกิดมีสาระสำคัญที่ผู้เขียนตั้งใจเสนอให้ทราบคือ แสดงถึง ปัญหาของชีวิตและวัฒนธรรมท้องถิ่น ทั้งในระดับปัจเจกบุคคล ครอบครัว และสังคม นำเสนอชีวิตหลากหลาย ด้วยแนวธรรมชาตินิยม สะท้อนความคิด ความเชื่อ คุณค่าและคตินิยมพื้นถิ่นอย่างลึกซึ้งและแหลมคม ให้เห็นว่า แม้ในสังคมที่ต่างวัฒนธรรม ต่างความเชื่อ มนุษย์ก็สามารถอยู่ร่วมกันได้ด้วยไมตรีสัมพันธ์
ตัวละคร ตัวละครประกอบ เป็นตัวละครที่ช่วยในการดำเนินเรื่อง ได้แก่ ปรียา พ่อ แม่ พี่ชาย ครูสว่าง ตัวละครที่ปรากฏชื่อแต่ไม่ปรากฏการกระทำ มีเพียงตัวละครอื่นในเรื่องกล่าวถึง ได้แก่ ครูเจริญ ครูอารมณ์ ครูอ่ำ ครูเตือนใจ ผู้ใหญ่ถวิล ลุงเกตุ นายช้วน น้าชัย ยายแฟง ทหารสี่ห้านาย
ฉากและบรรยากาศ ในเรื่องบ้านเกิดผู้เขียนบรรยายภาพของสถานที่ต่าง ๆ อย่างละเอียด ทำให้ผู้อ่านได้รู้จักกับสถานที่นั้น ๆ อย่างละเอียดชัดเจน มีการใช้คำบอกให้ผู้อ่านทราบสถานที่ที่เกิดเหตุการณ์ของเรื่องไว้อย่างชัดเจนตัวอย่างเช่น “ ที่บ้าน --- ฉันต้องพูดแบบนี้จริง ๆ ด้วยละ ” ( ตัดตอนมาจากเรื่องบ้านเกิด หน้า 46 )
สำนวนภาษา - ประโยคที่ใช้ส่วนใหญ่ผู้เขียนเรียบเรียงอย่างประณีต มีความไพเราะในด้านของเสียง แต่ก็ไม่ละทิ้งการสื่อความหมายแบบตรงไปตรงมา
- ในเรื่องบ้านเกิดมีการใช้โวหารภาพพจน์หลายชนิดทำให้สำนวนภาษามีความไพเราะ นอกจากนี้ยังทำให้ผู้อ่านเกิดภาพและอารมณ์คล้อยตาม
